Prawo cywilne

Czy można prowadzić działalność gospodarczą bez wpisu do ewidencji?

Kto wykonuje działalność gospodarczą bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, wpisu do rejestru działalności regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny. Tej samej karze podlega, kto nie dopełnia obowiązku zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej zmian danych objętych wpisem.

Wskazana kara grozi nam m.in. wówczas, gdy będziemy prowadzili działalność gospodarczą, nie dopełniając przy tym formalności w postaci złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, Krajowego Rejestru Sądowego czy też stosownego rejestru działalności regulowanej. Nie ma przy tym znaczenia, czy prowadzimy jednoosobową działalność gospodarczą, czy też zdecydowaliśmy się na spółkę. W każdym wypadku wpis do właściwego rejestru jest obowiązkowy.
 
Jeżeli działamy na rynku jako spółka (czy to prawa cywilnego, czy też prawa handlowego), konieczność rejestracji raczej nie budzi wątpliwości, jasne jest bowiem, że prowadzimy działalność gospodarczą. Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku, gdy jako osoba fizyczna podejmujemy współpracę z rozmaitymi podmiotami na przykład na podstawie umowy zlecenia. Może tak być również w przypadku współpracy z pracodawcą na warunkach zbliżonych do zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Przedsiębiorcy coraz częściej, choć jest to wbrew przepisom kodeksu pracy, proponują współpracę nie na podstawie umowy o pracę (która oznacza dla nich wyższe koszty i pociąga za sobą znacznie więcej obowiązków), ale właśnie na podstawie umowy zlecenia. Czy w takich sytuacjach podejmowane przez nas działania, pomimo braku stosownej rejestracji, mają charakter działalności gospodarczej, a my sami jesteśmy przedsiębiorcami? Odpowiedź na to pytanie ma zasadnicze znaczenie nie tylko z punktu widzenia ewentualnej odpowiedzialności karnej za niedopełnienie obowiązku rejestracji, ale również jeśli chodzi o sferę podatkową, ubezpieczeń społecznych czy też odpowiedzialności wobec kontrahenta.

Aby udzielić odpowiedzi na pytanie, czy można mówić o prowadzeniu działalności gospodarczej, jeżeli nie figuruje się np. w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, w pierwszej kolejności należy przyjrzeć się pojęciom przedsiębiorcy oraz działalności gospodarczej. Definicje obu terminów nie są na gruncie przepisów prawnych jednolite  rozmaite akty prawne zawierają własne definicje, dlatego w zależności od tego, z jaką dziedziną prawa mamy do czynienia, należy stosować odpowiednią definicję.

Zgodnie z kodeksem cywilnym osoba fizyczna może zostać uznana za przedsiębiorcę, jeżeli prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Zawarta w przepisach kodeksu cywilnego definicja ma charakter uniwersalny i należy ją odnosić do wszelkich stosunków cywilnoprawnych. Jednocześnie dla stosowania przepisów kodeksu cywilnego dotyczących przedsiębiorcy wystarczy spełnianie przez osobę fizyczną przesłanek wskazanych powyżej, nie jest więc konieczne posługiwanie się przez dany przepis terminem „przedsiębiorca”. Działalność gospodarcza musi mieć charakter zarobkowy (tzn. przynosić dochód  wykonywana na podstawie umowy zlecenia działalność traktowana jest jako zasadnicze źródło utrzymania), zorganizowany i ciągły (tzn. prowadzona jest w sposób powtarzalny, planowy i stanowiący stałe źródło dochodu) oraz musi być prowadzona na własny rachunek (przedsiębiorca sam organizuje swoją działalność, występuje jako uczestnik obrotu gospodarczego, ponosi odpowiedzialność za zaciągnięte zobowiązania). W tym przypadku uzyskanie statusu przedsiębiorcy nie wiąże się z dopełnieniem formalności na przykład w postaci wpisu do odpowiedniego rejestru. Co istotne, dla kwalifikacji osoby fizycznej jako przedsiębiorcy bez znaczenia pozostaje fakt, czy ona sama uważa prowadzoną przez siebie działalność za gospodarczą.

Zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej osoba fizyczna uznawana jest za przedsiębiorcę, jeżeli wykonuje we własnym imieniu działalność gospodarczą, przez którą z kolei należy rozumieć zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zarobkową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Przepisy wskazują w tym wypadku na obowiązek złożenia przez osobę fizyczną wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Przedsiębiorca ma prawo we wniosku o wpis do ewidencji określić późniejszy dzień podjęcia działalności gospodarczej niż dzień złożenia wniosku.
Niestety brak jest jednolitego stanowiska w zakresie charakteru prawnego wpisu do ewidencji, a ma to zasadnicze znaczenie przy ustalaniu, czy dana osoba pomimo braku rejestracji jest przedsiębiorcą i prowadzi działalność gospodarczą. Słuszne wydaje się jednak stanowisko przyjmujące, że w przypadku m.in. osób fizycznych wpis ten ma jedynie charakter deklaratoryjny, to znaczy nie decyduje o powstaniu przedsiębiorcy, a jedynie potwierdza jego status. W konsekwencji należy przyjąć, że osoba staje się przedsiębiorcą w momencie faktycznego podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej. Wpis, choć obowiązkowy, jedynie legalizuje działalność podejmowaną przez osobę fizyczną. Bez takiego wpisu osoba działa nielegalnie, jest jednak przedsiębiorcą, a podejmowane przez nią czynności mają charakter gospodarczy.

Za przedsiębiorcę można jednak uznać tego, kto wykonuje czynności powtarzalne i w taki sposób, że tworzą one pewną całość, i nie stanowią oderwanego świadczenia czy świadczeń określonych rzeczy lub usług. Jeżeli takie działania mają charakter gospodarczy lub zawodowy, istnieją podstawy do uznania, że podejmujący je podmiot jest przedsiębiorcą. Nie będzie więc można mówić o działalności gospodarczej, jeżeli nasze działania będą miały charakter sporadyczny, będziemy podejmowali się raz na jakiś czas rozmaitych zleceń (czyli np. w sytuacji, gdy będziemy starali się tą drogą trochę „dorobić”). 

Jeżeli więc na podstawie umowy zlecenia podejmujemy działanie we własnym imieniu, w sposób zorganizowany i ciągły, z zamiarem osiągnięcia zysku, to pomimo braku wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej można będzie uznać nas za przedsiębiorcę, a nasze działania zakwalifikować jako działalność gospodarczą. Jak bowiem zostało wykazane, fakt braku wpisu nie będzie stanowił dowodu na okoliczność, że nie prowadzimy działalności gospodarczej.

Podstawa prawna:
1)    Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.  Kodeks cywilny Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.
2)    Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej  tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.