Prawo cywilne

Koszty składowe

Koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki związane z wszczęciem, prowadzeniem i zakończeniem postępowania cywilnego w danej sprawie. Świadomość tego kiedy i jaką opłatę należy uiścić jest o tyle istotna, że sąd, co do zasady, nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona opłata.

Koszty sądowe ponoszą strony biorące udział w procesie, jak i uczestnicy postępowania nieprocesowego. Do ich uiszczenia zobowiązany jest, co do zasady, każdy uczestnik postępowania, który wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, czyli:
•    powód, pozwany, współuczestnicy w sporze, interwenient główny i uboczny, przypozwany, pełnomocnik procesowy;
•    uczestnicy postępowania nieprocesowego;
•    przedstawiciele ustawowi (osoba fizyczna nie mająca zdolności procesowej musi podejmować czynności procesowe przez swojego przedstawiciela ustawowego);
•    strony postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego;
•    świadkowie, biegli, tłumacze.

Wśród pism, które podlegają opłacie wymienić można wnioski i oświadczenia stron składane poza rozprawą, pozwy, wnioski wszczynające innego rodzaju postępowanie. Opłacie podlegają również wnioski wnoszone ustnie do protokołu (np. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych pracownik lub ubezpieczony działający bez pełnomocnika może zgłosić ustnie do protokołu powództwo, treść środków odwoławczych i innych pism procesowych; również wnioski i oświadczenia w postępowaniu egzekucyjnym można zgłaszać ustnie do protokołu).

Opłacie podlegają w szczególności następujące pisma:
•    pozew i pozew wzajemny;
•    apelacja i zażalenie;
•    skarga kasacyjna i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia;
•    sprzeciw od wyroku zaocznego;
•    zarzuty od nakazu zapłaty;
•    interwencja główna i uboczna;
•    wniosek o wszczęcie postępowania;
•    wniosek o ogłoszenie upadłości;
•    wniosek o wpis i wykreślenie w księdze wieczystej (opłatę od wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej wnosi osoba, która z takim wnioskiem występuje również wtedy, gdy na jego podstawie mają być ujawnione prawa osób, które nie są wnioskodawcami);
•    wniosek o wydanie odpisu księgi wieczystej;
•    wniosek o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym i w rejestrze zastawów;
•    wniosek o zmianę i wykreślenie wpisów w Krajowym Rejestrze Sądowym i w rejestrze zastawów;
•    skarga o wznowienie postępowania;
•    skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego;
•    skarga na orzeczenie referendarza sądowego;
•    skarga na czynności komornika;
•    odwołanie od decyzji oraz zażalenie na postanowienie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;
•    wniosek o wydanie na podstawie akt odpisu, wypisu, zaświadczenia, wyciągu, innego dokumentu oraz kopii;
•    od wniosków o wydanie odpisów, wypisów, zaświadczeń, wyciągów oraz innych dokumentów i kopii pobierana jest opłata kancelaryjna.

Jeżeli pismo wnosi kilka osób  pobierana jest za nie jedna opłata, chyba że mamy do czynienia ze współuczestnictwem formalnym (tzn. przedmiot sporu stanowią roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej lub prawnej; współuczestnictwo formalne spotykane jest najczęściej w sprawach z zakresu prawa pracy, gdy np. kilku pracowników wysuwa przeciw pracodawcy roszczenie o zapłatę wynagrodzenia, czy wypłatę odprawy). W takim wypadku każdy współuczestnik musi wnieść opłatę oddzielnie, w wysokości stosownej do roszczenia lub zobowiązania.

Opłata nie jest pobierana od wniosku o sporządzenie uzasadnienia oraz o doręczenie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem, jeżeli zgłoszone zostało w ciągu tygodnia od dnia ogłoszenia sentencji.

Opłatę trzeba uiścić przy wnoszeniu do sądu pisma podlegającego opłacie. Rodzaj oraz wysokość opłaty zależy od rodzaju sprawy, a czasem od wartości przedmiotu sporu, czy przedmiotu zaskarżenia.

Istnieje jednak szereg pism, które są zwolnione z opłat sądowych. Należą do nich między innymi:
•    wniosek o udzielenie zabezpieczenia, zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie;
•    wniosek o przyjęcie oświadczenia o uznaniu dziecka, o nadanie dziecku nazwiska, o przysposobienie dziecka, o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką;
•    wniosek o przesłuchanie świadka testamentu ustnego;
•    wniosek o otwarcie i ogłoszenie testamentu;
•    wniosek zwolnienie z obowiązków wykonawcy testamentu;
•    wniosek będący podstawą wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu;
•    pisma składane sądowi opiekuńczemu w wykonaniu obowiązku wynikającego z ustawy albo nałożonego przez taki sąd;
•    wniosek o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt;
•    wniosek o wpis w księdze wieczystej prawa własności uzyskanego na podstawie przekształcenia prawa użytkowania wieczystego dokonanego na żądanie osoby fizycznej będącej użytkownikiem wieczystym nieruchomości uzyskanej w zamian za wywłaszczenie lub przejęcie nieruchomości gruntowej na rzecz Skarbu Państwa lub na podstawie dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy;
•    wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego organizacji oraz kościołów i związków wyznaniowych ubiegających się o status organizacji pożytku publicznego;
•    zażalenie na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia;
•    zażalenie na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;
•    zażalenie na postanowienie sądu dotyczące wysokości opłaty albo wysokości wydatków;
•    skarga na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych;
•    skarga na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego;
•    wniosek, zażalenie i apelacja nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich;
•    skarga na orzeczenie referendarza sądowego i zażalenie w elektronicznym postępowaniu upominawczym;
•    pozew o odszkodowanie poszkodowanego niezadowolonego z decyzji w sprawie odszkodowania za stratę majątkową poniesioną w następstwie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego.

Jeżeli strona wnosi o podjęcie czynności, które wiążą się z wydatkami, musi liczyć się z tym, że to ona będzie musiała te wydatki ponieść. W takim wypadku konieczne jest wpłacenie zaliczki, w terminie i wysokości wskazanej przez sąd. Czasami konieczne jest uzupełnienie uiszczonej kwoty (jeżeli wydatki okażą się większe, niż sąd zakładał). Bez uregulowania należności sąd nie podejmie żądanej przez stronę czynności; zostanie ona przez sąd pominięta.

Jeżeli więcej niż jedna strona wnosi o podjęcie danej czynności, każda z nich (jeżeli wywodzi z danej czynności określone skutki prawne) będzie zmuszona do uiszczenia zaliczki w stosownych częściach.

Wydatki, o których mowa powyżej to między innymi:
•    koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych związane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem;
•    zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków;
•    wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie;
•    wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot poniesionych przez nie kosztów;
•    koszty przeprowadzenia innych dowodów;
•    koszty przewozu zwierząt i rzeczy, utrzymania ich lub przechowywania;
•    koszty ogłoszeń;
•    koszty osadzenia i pobytu w areszcie;
•    ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w sprawach o unieważnienie małżeństwa, o rozwód oraz separację;
•    ryczałty należne kuratorom sądowym za uczestniczenie przy ustalonych przez sąd kontaktach rodziców z dziećmi;
•    koszty wystawienia zaświadczenia przez lekarza sądowego.

Co istotne, strony nie są obciążane wydatkami związanymi z doręczaniem pism sądowych oraz ze zwrotem opłat.

Przepisy zawierają również wyłączenia podmiotowe, to znaczy wskazują uczestników postępowania, którzy nie mają obowiązku uiszczania kosztów sądowych. Należą do nich:
•    strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych;
•    strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów;
•    strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone;
•    pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych  zasadą jest bowiem, że w sprawach z zakresu prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i w sprawach odwołań rozpoznawanych przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wnoszona jest opłata podstawowa; jeżeli jednak w sprawach z zakresu prawa pracy wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 50 000 zł, od wszystkich podlegających opłacie pism procesowych wnosi się opłatę stosunkową; dodatkowo pracownik i pracodawca uiszczają opłatę podstawową od wskazanych pism również wówczas, gdy sprawę o ustalenie istnienia stosunku pracy wytoczył inspektor pracy;
•    kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy;
•    prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta;
•    powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, jak również w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumentów;
•    inspektor pracy oraz związki zawodowe w sprawach z zakresu prawa pracy;
•    strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego;
•    osoba ubezwłasnowolniona w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia;
•    strona, która została przez sąd zwolniona od kosztów sądowych  zwolnienie może być całkowite lub częściowe; w tym ostatnim wypadku w pozostałym zakresie uiszczenie opłat jest konieczne;
•    strona dochodząca naprawienia szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego.

Strona zwolniona od kosztów sądowych, czy to przez sąd, czy to z mocy przepisów, nie uiszcza opłat i nie ponosi wydatków.