Prawo cywilne

Odwołanie darowizny

Darowizna to umowa, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia ze swojego majątku na rzecz oznaczonej osoby. Jej istotą jest brak zobowiązania będącego ekwiwalentem wzbogacenia po stronie obdarowanego. Obdarowany powinien jednak liczyć się z ewentualną koniecznością zwrotu wzbogacenia wskutek odwołania darowizny.
Kiedy mamy do czynienia z umową darowizny, przede wszystkim warto pamiętać, iż polskie prawo cywilne przyjmuje tzw. zasadę konsensualności umów. Wyraża ją art. 155 § 1 k.c. Jej istotą, najogólniej rzecz ujmując, jest brak konieczności przeniesienia posiadania rzeczy oznaczonej co do tożsamości dla przeniesienia jej własności.
W przypadku umowy darowizny oznacza to, iż sama umowa zobowiązująca do bezpłatnego przeniesienia własności nieruchomości lub innej oznaczonej rzeczy (np. samochodu) przenosi prawo własności na obdarowanego. Tak więc niezależnie od tego, w czyim posiadaniu znajduje się rzecz, jej właścicielem z chwilą zawarcia umowy staje się obdarowany, ze wszystkimi tego konsekwencjami dla obu stron umowy (np. w zakresie pokrycia nakładów poczynionych na utrzymanie samochodu – kosztów paliwa lub ubezpieczenia).
Przepisy kodeksu cywilnego przewidują wprost dwie sytuacje, kiedy darowiznę można odwołać. Po pierwsze, darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy zmienił się w taki sposób, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania, odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb, albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych (art. 896 k.c.). W tym przypadku szczególnie istotny wydaje się warunek dotyczący kwestii wykonania darowizny. Na tej podstawie nie można zatem odwołać darowizny już dokonanej, co w kontekście omówionej wcześniej zasady konsensualności prowadzi do wniosku, iż w wielu przypadkach już samo skuteczne zawarcie umowy darowizny uniemożliwia odwołanie jej w związku z kwalifikowanym pogorszeniem się sytuacji ekonomicznej darczyńcy.
Po drugie, darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 k.c.). Darowizny nie można jednak odwołać na tej podstawie, jeśli od momentu, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego, upłynął rok. Przez rażącą  niewdzięczność należy rozumieć zarówno działanie, jak i zaniechanie bezpośrednio lub nawet pośrednio godzące w darczyńcę. W nauce prawa i orzecznictwie podkreśla się, że chodzi w szczególności o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo majątkowi darczyńcy, albo o niedopełnienie obowiązków o charakterze osobistym lub rodzinnym. Powodem odwołania darowizny może być więc np. odmowa pomocy w chorobie, zaniechanie opieki nad osobą starszą, pobicie, znieważenie, obmawianie, publiczne wyszydzanie bądź kradzież.
W obu przypadkach odwołanie darowizny następuje przez złożenie stosownego oświadczenia na piśmie.
Warto również pamiętać, iż do darowizny znajdują zastosowanie przepisy o warunku rozwiązującym (art. 89 k.c.), które pozwalają elastycznie kształtować treść stosunku powstającego pomiędzy darczyńcą i obdarowanym.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.