Prawo cywilne

Władza rodzicielska

Przepisy o władzy rodzicielskiej, zawarte  w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym w art. 93-113, stanowią trzon unormowań w zakresie stosunków prawnych między rodzicami a dziećmi. Definicja władzy rodzicielskiej nie została sformułowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

W doktrynie definiuje się władzę rodzicielską jako ogół praw i obowiązków rodziców względem dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. W polskim prawie obowiązuje zasada równouprawnienia rodziców, zgodnie z którą, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom z pewnymi wyjątkami. Każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. O istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, jednakże w przypadku braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. 

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności: obowiązek i prawo do wykonywania pieczy nad osobą dziecka oraz prawo wychowywania dziecka, zarząd majątkiem dziecka i reprezentowanie dziecka. Z zasady władza rodzicielska powstaje z mocy ustawy z chwilą narodzin dziecka. Jest ona wykonywana w interesie dziecka, a więc dobro dziecka stanowi nadrzędną wartość, która rozstrzyga o treści, jak też sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej.

Rodzice mogą zostać pozbawieni władzy rodzicielskiej nad dzieckiem lub może zostać im ona ograniczona nie tylko po ustaniu małżeństwa, ale również w trakcie jego trwania. Władza rodzicielska może zostać ograniczona zarówno jednemu jak i obojgu rodzicom, odnosi się to również do pozbawienia władzy rodzicielskiej.

Reprezentacja dziecka

Każdy z rodziców jest na podstawie art. 98 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przedstawicielem ustawowym dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską. Jeżeli władza ta przysługuje obojgu rodzicom, każdy z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. W imieniu małoletniego nie mającego zdolności do czynności prawnych mogą występować tylko rodzice. Prawo reprezentacji dziecka ma każdy z rodziców sprawujących władze rodzicielską.  W sytuacji gdy czynność prawna dotyczy sprawy istotnej, rodzice powinni uprzednio uzgodnić swoje stanowisko, w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. 

Postępowanie przed sądem wszczyna się na wniosek jednego z rodziców. Do spraw, które stanowić mogą podstawę konfliktu zaliczyć można np.:
- zmianę nazwiska dziecka;
- kontakty rodzica z dzieckiem;
- wyjazd dziecka za granicę, zarówno na wakacje jak i na stałe;
- sposób wychowania dziecka;
- zajęcia, na które dziecko będzie uczęszczać, szkoła, w której będzie się uczyć, itp.
Sądem właściwym do orzekania w sprawie będzie sąd rodzinny i opiekuńczy.  


Zarządzenia sądu opiekuńczego

Sąd opiekuńczy może ingerować w sprawowanie władzy rodzicielskiej poprzez wydawanie odpowiednich zarządzeń, w celu zapobieżenia zagrożeniu dobru dziecka. W razie zagrożenia dobru dziecka, sąd opiekuńczy może wydać na podstawie art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zarządzenia:
1. zobowiązanie rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń,
2. określenie, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu albo poddanie rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,
3. poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
4. skierowanie małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,
5. zarządzenie umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
Sąd opiekuńczy może również, jeżeli wymagają tego interesy majątkowe małoletniego, powierzyć zarząd jego majątkiem ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Podane zarządzenia są tylko przykładowymi, odpowiednio do konkretnej sytuacji sąd opiekuńczy  władny jest wydać także inne zarządzenia.
Każdy, kto posiada wiadomość o istnieniu okoliczności wymagających interwencji sądu powinien sąd o nich poinformować (art. 572 Kodeksu postępowania cywilnego).

Zawieszenie władzy rodzicielskiej
 

Zgodnie z art. 110 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sąd może zawiesić władzę rodzicielską  w razie zaistnienia przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu, jeżeli uzna, że wymaga tego dobro dziecka oraz interes społeczny. Zawieszenie to ulegnie uchyleniu w wypadku, gdy przyczyna uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej ustanie. Do przyczyn stanowiących podstawę  zawieszenia władzy rodzicielskiej należą np. poważna, przewlekła choroba,  nieobecność rodzica w kraju, pobyt w zakładzie karnym. Uchylenie postanowienia o zawieszeniu władzy rodzicielskiej, po ustaniu przyczyny, która spowodowała jego wydanie, jest obligatoryjne.  Wniosek o uchylenie orzeczenia zawieszającego władzę rodzicielską, należy składać do sądu rejonowego - wydziału rodzinnego i nieletnich.


Pozbawienie władzy rodzicielskiej
 

Sąd może pozbawić rodziców lub jednego z nich władzy rodzicielskiej. Jest to najbardziej surowy środek ingerencji w sprawowanie władzy rodzicielskiej  Zgodnie z art. 111 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obligatoryjnymi przesłankami stanowiącymi podstawę pozbawienia władzy rodzicielskiej są :
- trwała przeszkoda uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej (np.: długotrwała choroba, odbywanie kary długoletniego pozbawienia wolności, wyjazd na stałe za granicę),
- nadużywanie władzy rodzicielskiej (np.: nakłanianie do niemoralnego życia,  stosowanie kar cielesnych zagrażających zdrowiu dziecka, porzucenie dziecka, nakłanianie do prostytucji, kradzieży, żebrania,),
- rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka,
Sąd orzeknie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej tylko wtedy, gdy zastosowane wcześniej łagodniejsze środki nie przyniosły rezultatu lub gdy ze stanu sprawy wynika, iż orzeczenie przez sąd środków łagodniejszych nie przyniesie spodziewanego skutku.
Sąd opiekuńczy może przywrócić władzę rodzicielską w sytuacji, gdy ustanie przyczyna z powodu której pozbawiono rodzica władzy, po złożeniu wniosku o przywrócenie władzy rodzicielskiej.
W sytuacjach, w których wymaga tego dobro dziecka, sad opiekuńczy jest obowiązany do wydania z urzędu zakazu rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem a także innych form styczności np. rozmów telefonicznych, prowadzenia korespondencji

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r. Nr 9 poz.59 z późniejszymi zmianami)


Słowniczek:
władza rodzicielska- to ogół praw i obowiązków rodziców względem dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. Obejmuje w szczególności: obowiązek i prawo do wykonywania pieczy nad osobą dziecka oraz prawo wychowywania dziecka, zarząd majątkiem dziecka i reprezentowanie dziecka. Z zasady władza rodzicielska powstaje z mocy ustawy z chwilą narodzin dziecka.

zdolność do czynności prawnych- to zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego. Jest to zatem zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej - nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości.