Prawo finansowe

Karta płatnicza - prawa i obowiązki posiadacza

Choć korzystanie z kart stało się powszechne, mało kto zna rozwiązania prawne dotyczące ich używania. Tego rodzaju wiedza może okazać się przydatna np. w przypadku kradzieży lub zgubienia karty.

Karta płatnicza pozwala jej upoważnionemu posiadaczowi do wypłaty gotówki lub do dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub odpowiednią instytucję  do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu.

Osoba, która chce korzystać z karty płatniczej musi w tym celu zawrzeć z wydawcą (najczęściej bankiem lub instytucją ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu) umowę o kartę płatniczą.  Na tej podstawie uprawniona jest do dokonywania w swoim imieniu i na swoją rzecz operacji przeprowadzonych za pomocą karty płatniczej.

Karta może być  co do zasady  używana wyłącznie przez osobę, której dane identyfikacyjne zostały umieszczone na tej karcie (czyli tzw. posiadacza). Dlatego akceptant karty (np. sprzedawca w sklepie), w razie uzasadnionych wątpliwości co do tożsamości osoby posługującej się kartą płatniczą, jest uprawniony do żądania przedłożenia dokumentu potwierdzającego tożsamość takiej osoby (dowodu osobistego lub paszportu). Odmowa okazania dowodu tożsamości może skutkować odmową przyjęcia zapłaty przez akceptanta. W przypadku stwierdzenia, że kartą posługuje się osoba nieuprawniona lub że podpis na karcie płatniczej nie odpowiada podpisowi złożonemu przez osobę na dokumencie obciążeniowym, akceptant ma prawo zatrzymać kartę.

Umowa o kartę płatniczą może przewidywać, że z kary korzystać będzie także użytkownik  np. członek rodziny posiadacza karty lub jego pracownik; w takim wypadku umowa powinna określać sposób korzystania z karty. Co istotne, użytkownik karty dokonuje określonych operacji w imieniu i na rzecz posiadacza karty, którego dane identyfikacyjne znajdują się na karcie. Również w tym wypadku akceptant kary może żądać przedłożenia przez użytkownika dokumentu potwierdzającego jego tożsamość. Skutki nieokazania dokumentu lub stwierdzenia nieprawidłowości są takie same jak w przypadku posiadacza karty płatniczej.

Posiadacz i użytkownik karty mają obowiązek przechowywać kartę płatniczą z zachowaniem należytej staranności; nie wolno im również udostępniać karty osobom nieuprawnionym. Co istotne, właścicielem karty płatniczej jest jej wydawca. Oznacza to, że po zakończeniu trwania umowy (jeżeli strony jej nie przedłużą) posiadacz karty zobowiązany jest do jej zwrotu wydawcy. Co więcej, w przypadku kradzieży karty pokrzywdzonym nie jest jej posiadacz, lecz wydawca.

W związku z powyższym posiadacz może upoważnić odpowiednio wydawcę lub agenta rozliczeniowego do reprezentowania jego interesów jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym.

Zarówno posiadacz, jak i użytkownik karty jest zobowiązany do niezwłocznego zgłaszania wydawcy faktu utraty, kradzieży, przywłaszczenia albo nieuprawnionego użycia karty płatniczej. Ze swej strony wydawca ma obowiązek umożliwić korzystającym z karty podmiotom zgłoszenie wskazanych okoliczności, w przeciwnym bowiem razie mają one możliwość uchylenia się od odpowiedzialności za transakcje dokonane wskutek tych okoliczności.

Naruszenie przez posiadacza czy użytkownika wskazanych obowiązków może skutkować zwiększeniem odpowiedzialności tych podmiotów za transakcje nieautoryzowane (o czym mowa poniżej).

Posiadacz czy użytkownik karty ma również obowiązek niezwłocznego powiadomienia wydawcy o stwierdzonych transakcjach płatniczych nieautoryzowanych (czyli takich, na których wykonanie nie wyraził zgody), niewykonanych lub nienależycie wykonanych (czyli np. takich, które nie zostały wykonane w odpowiednim terminie). Istotne jest w tym wypadku, że to nie osoba posługująca się kartą ma dowodzić, że transakcja nie została autoryzowana, wykonana, czy też należycie wykonana, ale to wydawca (dostawca usług płatniczych) ma wykazać, że wszystko odbyło się zgodnie z łączącą strony umową.

Jeżeli posiadacz (użytkownik) karty dokona w odpowiednim czasie zawiadomienia o stwierdzonych nieautoryzowanych transakcjach płatniczych, ma  co do zasady  prawo domagać się od wydawcy (dostawcy usług płatniczych) zwrotu kwoty, na którą opiewała nieautoryzowana transakcja; jeśli transakcji dokonano za pośrednictwem rachunku płatniczego, wydawca jest zobowiązany do przywrócenia stanu rachunku do stanu sprzed dokonania transakcji. Należy przy tym pamiętać, że zgodnie z ogólną zasadą do momentu zgłoszenia utraty karty płatniczej odpowiedzialność za nieautoryzowane transakcje ponosi płatnik. Oznacza to, że w interesie posiadacza (użytkownika) karty leży jak najszybsze zgłoszenie utraty instrumentu płatniczego.

Wydawca jest zobowiązany do zwrotu pełnej kwoty, jeżeli płatnik nie ponosi winy w dokonaniu nieautoryzowanej transakcji, przy czym nie doszło do utraty karty płatniczej (zgubienia czy kradzieży).

W niektórych sytuacjach wydawca ponosi tylko częściową odpowiedzialność. Będzie się tak działo w następujących przypadkach:
• do dokonania nieautoryzowanej transakcji doszło po utracie (kradzieży, zgubieniu) przez płatnika karty płatniczej, jednak płatnik nie ponosi winy w dokonaniu takiej nieautoryzowanej transakcji  w takim wypadku płatnik ponosi odpowiedzialność do kwoty 150 euro;
• do dokonania nieautoryzowanej transakcji (w znaczeniu nieuprawnionego użycia karty płatniczej) doszło na skutek zaniedbania, braku należytej staranności po stronie płatnika, przejawiającej się w nienależytej ochronie karty płatniczej (przechowywaniu jej w sposób umożliwiający jej zabranie przez osoby trzecie, udostępnianiu jej osobom nieuprawnionym), przy czym nie doszło do jej utraty  w takim przypadku płatnik odpowiada do kwoty 150 euro.

Są też sytuacje, w których płatnik nie otrzyma od wydawcy żadnego zwrotu, gdyż będzie ponosił pełną odpowiedzialność za wadliwą transakcję. Stanie się tak, gdy:
• płatnikowi będzie można zarzucić rażące niedbalstwo polegające na posługiwaniu się kartą płatniczą niezgodnie z umową zawartą z wystawcą (w tym przechowywaniu jej w niewłaściwy sposób lub udostępnianiu osobom nieuprawnionym), niepoinformowaniu odpowiedniego podmiotu o stwierdzonej utracie, kradzieży, przywłaszczeniu albo nieuprawnionym użyciu karty lub dostępie do niej osoby nieuprawnionej;
• postępowanie płatnika będzie zawinione, tzn. umyślnie doprowadzi on do nieautoryzowanej transakcji  bez znaczenia będzie w takim wypadku, czy do nieautoryzowanej transakcji doszło przed czy po zgłoszeniu utraty karty płatniczej oraz czy wydawca zapewnił możliwość zgłoszenia utraty karty.

Należy jednak zaznaczyć, że poszczególni wystawcy kart płatniczych mogą wprowadzać bardziej korzystne dla płatnika zasady odpowiedzialności w przypadku nieautoryzowanych transakcji.

Przepisy pozwalają również płatnikowi w niektórych przypadkach żądać od wydawcy zwrotu całości kwoty autoryzowanej transakcji płatniczej zainicjowanej przez odbiorcę lub za jego pośrednictwem. Wskazywane są tutaj dwie sytuacje:
• kiedy w momencie autoryzacji nie została określona dokładna kwota transakcji;
• kiedy kwota transakcji jest wyższa od kwoty, jakiej płatnik mógł się spodziewać przy uwzględnieniu rodzaju i wartości jego wcześniejszych transakcji, postanowień umowy zawartej z wydawcą oraz innych istotnych okoliczności sprawy.

Zgodnie z ogólną zasadą, jeżeli płatnik chce odzyskać pieniądze z dokonanej w taki sposób transakcji, musi umieć przedstawić okoliczności faktyczne wskazujące na wystąpienie wymienionych w przepisach przesłanek.

W literaturze wskazuje się, że przepisy o zwrocie kwot z transakcji autoryzowanych znajdują zastosowanie najczęściej w przypadkach dokonywania rezerwacji hotelowych lub wypożyczenia samochodów, kiedy autoryzacja zostaje dokonana z góry oraz in blanco, gdyż kwota transakcji w momencie autoryzacji nie jest jeszcze znana. Może to dotyczyć również transakcji dokonanych przy fizycznej obecności karty.

Termin do dokonania powiadomienia o stwierdzonych nieautoryzowanych, niewykonanych lub nienależycie wykonanych transakcjach płatniczych celem uzyskania zwrotu kwoty z takiej transakcji wynosi  co do zasady  13 miesięcy od daty obciążenia konta płatniczego; w przypadku autoryzowanych poleceń zapłaty płatnik może wystąpić o zwrot kwoty transakcji w ciągu 8 tygodni od daty obciążenia rachunku. Co ważne, po upływie wskazanych terminów roszczenia posiadacza (użytkownika) karty przestają istnieć, wygasają.

Na koniec należy wspomnieć, że ryzyko związane z wysłaniem płatnikowi karty płatniczej lub jej indywidualnych zabezpieczeń (np. kodu PIN) ponosi wydawca karty. Oznacza to, że do czasu odebrania karty lub indywidualnych zabezpieczeń przez osobę uprawnioną ryzyko nieuprawnionego użycia karty obciąża wydawcę. To on będzie również odpowiedzialny w sytuacji, gdy do nieuprawnionego użycia karty doszło co prawda po jej odebraniu, jednak np. w związku z ujawnieniem osobie trzeciej zabezpieczeń w trakcie przesyłki.

Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych  tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 1232;
2. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych  Dz. U. Nr 199, poz. 1175 z późn. zm.