Prawo finansowe

Podatek od spadków i darowizn

Fakt nieodpłatnego nabycia własności rzeczy czy praw majątkowych nie oznacza, że urząd skarbowy nie upomni się o „swoją część”. Jeżeli przysporzenia na naszą rzecz dokonała osoba bliska, możemy starać się o zwolnienie z podatku, w przeciwnym razie zmuszeni będziemy do uiszczenia stosownej daniny.

 Osoba fizyczna nabywająca własność rzeczy lub praw majątkowych tytułem dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego, darowizny, polecenia darczyńcy, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zachowku (jeżeli uprawniony nie otrzymał go w postaci darowizny lub zapisu dokonanego przez spadkodawcę lub w drodze dziedziczenia), nieodpłatnej renty, użytkowania lub służebności, jest obowiązana co do zasady do uiszczenia stosownego podatku.

Podatnicy podatku od spadków i darowizn mają obowiązek składać właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych, chyba że podatek jest pobierany przez płatnika.

Zeznanie należy złożyć w ciągu miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego. Należy w nim podać informacje o nabytym majątku, jego wartości oraz istniejących długach i ciężarach mających wpływ na wysokość podatku.
 
Dodatkowo do zeznania należy dołączyć dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania, które potwierdzają:
•    nabycie rzeczy lub praw majątkowych, w szczególności: orzeczenie sądu, testament, umowę, ugodę, zaświadczenie banku o nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy lub zaświadczenie towarzystwa funduszy inwestycyjnych o nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci;
•    posiadanie przez zbywcę tytułu prawnego do rzeczy lub praw majątkowych wymienionych w zeznaniu, w szczególności: wypis z księgi wieczystej, umowę sprzedaży, zaświadczenie spółdzielni mieszkaniowej;
•    istnienie długów i ciężarów obciążających nabyte rzeczy lub prawa majątkowe, a przy nabyciu w drodze zasiedzenia poniesienie nakładów na rzecz przez nabywcę podczas biegu zasiedzenia, w szczególności: faktury dotyczące kosztów ostatniej choroby oraz pogrzebu spadkodawcy, wypis z księgi wieczystej potwierdzający obciążenie nieruchomości hipoteką, zaświadczenie spółdzielni mieszkaniowej potwierdzające istnienie długów związanych ze spółdzielczymi prawami do lokali, zaświadczenie o zastawie sądowym, faktury dokumentujące poniesienie nakładów na rzecz przez nabywcę podczas biegu zasiedzenia.

Podatnik nie oblicza samodzielnie wysokości podatku. Czyni to organ podatkowy na podstawie złożonego zeznania; w konsekwencji organ wydaje decyzję ustalającą wysokość podatku i dopiero z chwilą jej doręczenia podatnikowi powstaje zobowiązanie podatkowe. Ustalony w ten sposób podatek należy zapłacić w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji (nie można tego zrobić przed wydaniem decyzji). Wyjątek stanowi sytuacja, w której podatek pobierany jest przez notariusza, który w przypadku dokonywanej w formie aktu notarialnego darowizny lub umowy (ugody) nieodpłatnego zniesienia współwłasności jest płatnikiem podatku od spadków i darowizn.

Jeżeli kilku podatników nabywa udziały we współwłasności rzeczy lub prawie majątkowym, możliwe jest złożenie wspólnego zeznania, chyba że nabycie następuje tytułem zasiedzenia.

Przepisy wskazują krąg podmiotów, które z racji więzi rodzinnych łączących ich z osobą, od której następuje nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych, mogą zostać zwolnione od podatku od spadków i darowizn. Warunkiem koniecznym jest złożenie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenia takiego nabycia. Należy to zrobić, co do zasady, w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. W przypadku nabycia majątku w drodze dziedziczenia termin ten liczony jest od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

Jeżeli o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych osoba dowiedziała się po upływie wskazanych powyżej terminów, nie oznacza to, że nie ma już możliwości skorzystania ze zwolnienia. Przepisy dają w takim wypadku dodatkowych 6 miesięcy, liczonych od dnia powzięcia wiadomości o nabyciu. Przy dokonywaniu takiego „spóźnionego” zgłoszenia należy jednak uprawdopodobnić fakt późniejszego powzięcia wiadomości.

Obowiązek zgłoszenia nie powstaje, jeżeli nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Obowiązek dokonania zgłoszenia lub złożenia zeznania nie obejmuje przysporzeń, w wyniku których wartość nabytego majątku nie przekracza wskazanych w przepisach progów.

Zarówno zgłoszenie, jak i zeznanie składa się na urzędowym formularzu. Co prawda od dnia 23 października 2011 r. obowiązują nowe wzory formularzy, jednak przepisy dopuszczają stosowanie dotychczasowych druków do wyczerpania zapasów, nie dłużej jednak niż do dnia 31 grudnia 2012 r. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy zgłoszenie lub zeznanie dotyczy nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych tytułem zapisu zwykłego lub windykacyjnego.

Właściwość miejscowa organu podatkowego, do którego należy złożyć zgłoszenie lub zeznanie podatkowe, ustalona została w następujący sposób:
1)   w sprawach dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego, zachowku:
a)  jeżeli przedmiotem nabycia jest nieruchomość, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, prawo do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej, nieodpłatne użytkowanie nieruchomości lub służebność, a nieruchomości są położone w terytorialnym zasięgu działania jednego naczelnika urzędu skarbowego  według miejsca położenia nieruchomości,
b)  jeżeli przedmiotem nabycia jest nieruchomość lub prawa majątkowe wymienione w lit. a i jednocześnie inne prawa majątkowe lub rzeczy ruchome, a nieruchomości są położone w terytorialnym zasięgu działania jednego naczelnika urzędu skarbowego  według miejsca położenia nieruchomości,
c)  w przypadkach innych niż wymienione w lit. a i b  według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a w przypadku braku takiego miejsca  według ostatniego miejsca jego pobytu;
2)   w sprawach darowizny, polecenia darczyńcy, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, ustanowienia użytkowania i służebności:
a)  jeżeli przedmiotem nabycia jest nieruchomość, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, nieodpłatne użytkowanie nieruchomości lub służebność, a nieruchomości są położone w terytorialnym zasięgu działania jednego naczelnika urzędu skarbowego  według miejsca położenia nieruchomości,
b)  jeżeli przedmiotem nabycia jest nieruchomość lub prawa majątkowe wymienione w lit. a i jednocześnie inne prawa majątkowe lub rzeczy ruchome, a nieruchomości są położone w terytorialnym zasięgu działania jednego naczelnika urzędu skarbowego  według miejsca położenia nieruchomości,
c)  w przypadkach innych niż wymienione w lit. a i b  według miejsca zamieszkania nabywcy w dniu powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku braku takiego miejsca  według ostatniego miejsca jego pobytu w tym dniu;
3)   w sprawach nieodpłatnej renty  według miejsca zamieszkania nabywcy w dniu powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku braku takiego miejsca  według ostatniego miejsca jego pobytu w tym dniu;
4)   w sprawach nabycia prawa do wkładu oszczędnościowego wypłacanego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci lub nabycia jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci  według ostatniego miejsca zamieszkania, odpowiednio wkładcy lub uczestnika funduszu, a w przypadku braku takiego miejsca  według ostatniego miejsca ich pobytu;
5)   w sprawach nabycia, które w całości lub w części dotyczy rzeczy położonych za granicą lub praw majątkowych podlegających wykonaniu za granicą  według miejsca zamieszkania nabywcy w dniu powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku braku takiego miejsca  według ostatniego miejsca jego pobytu w tym dniu.

Podstawa prawna:
1.    Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn  tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 z późn. zm.
2.    Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2005 r. w sprawie wzoru zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych  Dz. U. Nr 243, poz. 1762 z późn. zm.
3.    Rozporządzenie z dnia 26 września 2011 r. w sprawie zeznania podatkowego składanego przez podatników podatku od spadków i darowizn  Dz. U. Nr 216, poz. 1276.