Prawo pracy

Odpowiedzialność karna za naruszenie praw osób wykonujących pracę zarobkową

Zarówno pracodawcy, jak i osoby zobowiązane do wykonywania w stosunku do pracowników określonych obowiązków mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Podobnie jest w przypadku niedopełniania rozmaitych obowiązków nakładanych na te podmioty przez przepisy prawa.

W kodeksie pracy wskazany został szereg wykroczeń, które sankcjonowane są karą grzywny. Odpowiedzialność oraz wysokość kary zależy od rodzaju naruszonego prawa oraz osoby, która tego naruszenia się dopuściła.

Pracodawca lub działająca w jego imieniu osoba może zostać ukarana karą grzywny, jeżeli:
• zawiera z osobą zamiast umowy o pracę umowę cywilnoprawną, podczas gdy jej przedmiotem jest świadczenie pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie przez niego wskazanym,
• nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
• wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy,
• stosuje wobec pracowników inne niż przewidziane w przepisach prawa pracy kary porządkowe lub dyscyplinarne,
• narusza przepisy o czasie pracy,
• narusza przepisy dotyczące uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem,
• narusza przepisy o zatrudnianiu młodocianych,
• nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
• pozostawia dokumentację związaną ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem.

Taką samą karą może zostać ukarana osoba, która wbrew obowiązkowi:
• nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny,
• wypłaca wynagrodzenie w zaniżonej kwocie,
• dokonuje z wynagrodzenia bezpodstawnych potrąceń,
• nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego,
• bezpodstawnie obniża należny pracownikowi urlop wypoczynkowy,
• nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy,
• nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy.

Również na osobę odpowiedzialną za stan bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kierującą pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, która nie przestrzega przepisów lub zasad bhp, może zostać nałożona kara grzywny. Tej samej karze podlega osoba, która nie dopełnia ciążących na niej obowiązków w zakresie:
• uzyskania zezwolenia właściwego inspektora pracy na dopuszczenie do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko, które nie ukończyło jeszcze 16 lat,
• zawiadomienia w odpowiednim terminie właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz o ewentualnych zmianach dokonanych w tym zakresie,
• zawiadomienia w odpowiednim terminie właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o zmianie technologii w prowadzonej działalności, jeżeli zmiana taka może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników,
• zawiadomienia właściwego okręgowego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał taki skutek, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadki przy pracy,
• zgłaszania choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę,
• ujawniania wypadków przy pracy lub chorób zawodowych,
• podawania pełnych i zgodnych z prawdą informacji oraz przedkładania stosownych dowodów i dokumentacji dotyczących występujących w zakładzie wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
• zapewnienia, aby prowadzona budowa lub przebudowa obiektów, w których mają mieścić się pomieszczenia pracy, wykonywana była na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,
• wyposażania stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności,
• dostarczania pracownikom środków ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności,
• stosowania materiałów i procesów technologicznych o oznaczonym stopniu szkodliwości dla zdrowia pracowników przy jednoczesnym podjęciu odpowiednich środków profilaktycznych,
• stosowania oznakowanych w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację substancji chemicznych i ich mieszanin,
• stosowania wyłącznie takich substancji i mieszanin niebezpiecznych lub stwarzających zagrożenie, które posiadają karty charakterystyki oraz opakowania zabezpieczające przed ich szkodliwym działaniem, pożarem czy wybuchem,
• wykonania w wyznaczonym czasie nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy,
• ułatwiania działalności organom Państwowej Inspekcji Pracy.

Wysokość orzeczonej za powyższe wykroczenia kary grzywny może zostać orzeczona na poziomie od 1000 do 30.000 zł. Trzeba jednak pamiętać, że niektóre z wymienionych powyżej czynów (zaniechań) mogą w określonych okolicznościach zostać uznane za występek, z czym będzie się wiązała surowsza odpowiedzialność.

Niektóre zachowania podmiotów, na rzecz których inne osoby wykonują pracę zarobkową, zostały spenalizowane w kodeksie karnym, co oznacza, że zostały uznane za przestępstwa i podlegają karom wskazanym w tym akcie prawnym.

Zgodnie z przepisami pracodawca (lub inna osoba działająca w jego imieniu), który odmawia ponownego przyjęcia pracownika do pracy, podczas gdy o obowiązku takiego przywrócenia orzekł właściwy organ, może zostać ukarany karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 zagrożone jest wykroczenie polegające na niewypłacaniu pracownikowi, pomimo zobowiązania wynikającego z orzeczenia sądu, wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy.
 

 
Osobie, która nie zgłasza zgodnie z przepisami o ubezpieczeniach społecznych, nawet za zgodą zainteresowanego (nie tylko pracownika, ale i osoby, która wykonując pracę na innej podstawie niż umowa o pracę, również podlega ubezpieczeniom społecznym), wymaganych danych albo zgłaszając podaje nieprawdziwe dane, co ma wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, grozi kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Z kolei wobec osoby odpowiedzialnej za bhp, która nie dopełnia w tym zakresie swoich obowiązków, przez co naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężki uszczerbek na zdrowiu, sąd może orzec karę pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli jednak osoba taka działa nieumyślnie, to znaczy nie ma zamiaru popełnienia czynu zabronionego, jednak popełnia go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia takiego czynu przewidywała lub mogła przewidzieć, za jej zachowanie wymierzona może być niższa kara: grzywna, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do roku. Kary można uniknąć, jeżeli sprawca dobrowolnie uchyli grożące niebezpieczeństwo.

Jeżeli osoba, na której ciąży obowiązek zawiadomienia właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej, nie robi tego w terminie albo nie sporządza lub nie przedstawia wymaganej dokumentacji, może zostać ukarana grzywną do 180 stawek dziennych albo karą ograniczenia wolności.

Kodeks karny penalizuje jeszcze jeden czyn skierowany przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Chodzi mianowicie o złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika wynikających ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego. Takie zachowanie osoby wykonującej czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych zostało zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2. Przepis penalizujący wskazane zachowanie został jednak uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją i jeżeli nie zostanie odpowiednio zmieniony, utraci moc obowiązującą z dniem 31 maja 2012 r. Zdaniem Trybunału omawiana regulacja narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego, gdyż jednocześnie z inną ustawą penalizuje ten sam czyn polegający na uchylaniu się płatnika będącego osobą fizyczną od płacenia składek na ubezpieczenia społeczne (zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 10% nieopłaconych składek). W konsekwencji ta sama osoba może zostać dwa razy ukarana za ten sam czyn: raz na podstawie przepisów kodeksu karnego, drugi raz na podstawie przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  Kodeks pracy  tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.  Kodeks karny  Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.
3. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.
4. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2010 r., P 29/09  Dz. U. Nr 225, poz. 1474.