Prawo pracy

Wygaśnięcie umowy o pracę

Bardzo często można spotkać się z używaniem określenia „wygaśnięcie umowy” w przypadku terminowych umów o pracę, które z uwagi na upływ czasu, na które zostały zawarte, czy też z uwagi na ukończenie pracy, dla wykonania której zostały podpisane  przestają obowiązywać. W takim wypadku mamy do jednak czynienia nie z wygaśnięciem, ale z rozwiązaniem umowy.

Zdarzenia, z którymi prawo wiąże skutek w postaci wygaśnięcia (ustania) stosunku pracy, zostały wymienione w przepisach kodeksu pracy oraz w innych ustawach szczególnych. Tylko w przypadkach tam wskazanych możemy mówić o wygaśnięciu.
Wygaśnięcie:
•    następuje z chwilą wystąpienia określonego w przepisach zdarzenia;  
•    nie wymaga składania żadnych oświadczeń woli ani zawiadamiania;
•    nie może być wyłączone przez strony w drodze umowy;
•    nie musi być konsultowane ze związkami zawodowymi.

Wygaśnięcie stosunku pracy powodują następujące zdarzenia:
•    śmierć pracownika  prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po jego śmierci, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej; w przypadku, gdy takich osób nie ma, prawa te wchodzą do spadku;
•    śmierć pracodawcy, chyba że pracownik zostaje przejęty przez nowego pracodawcę, który staje się stroną w dotychczasowych stosunkach pracy; jeżeli stosunek pracy wygaśnie, pracownikowi przysługuje stosowne odszkodowanie: przy umowach na czas nieokreślony  w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, przy umowach terminowych  w wysokości wynagrodzenia za okres dwóch tygodni;
•    trzymiesięczna nieobecność pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, pod warunkiem, że pracodawca nie rozwiązał wcześniej umowy w trybie dyscyplinarnym; pomimo wygaśnięcia umowy o pracę pracodawca będzie zobowiązany do ponownego zatrudnienia pracownika, jeżeli postępowanie karne zostanie umorzone (chyba że umorzenie jest następstwem przedawnienia lub amnestii) lub gdy pracownika uniewinniono i zgłosił się on do pracy w ciągu siedmiu dni od uprawomocnienia się orzeczenia;
•    niezgłoszenie przez pracownika powrotu do pracy w ciągu siedmiu dni po rozwiązaniu stosunku pracy z wyboru u innego pracodawcy  pracownik, który w związku w wyborem podejmuje pracę u innego pracodawcy, ma prawo skorzystać u dotychczasowego pracodawcy z urlopu bezpłatnego; po wygaśnięciu mandatu może wrócić do pracodawcy, który go zatrudniał w chwili wyboru; musi jednak zgłosić swój zamiar w określonym czasie.

Likwidacja pracodawcy nie jest, co do zasady, zdarzeniem powodującym wygaśnięcie umowy o pracę.

Przepisy szczególne przewidują wygaśnięcie stosunku pracy na przykład w następujących przypadkach:
•    ustania członkostwa w spółdzielni; spółdzielcza umowa o pracę wygasa również we wszystkich wskazanych powyżej przypadkach;
•    niezgłoszenie przez pracownika powrotu do pracy w ciągu 30 dni po odbyciu czynnej służby wojskowej, chyba że niezachowanie tego terminu nastąpiło z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy;
•    w związku z utworzeniem nowej jednostki samorządu terytorialnego  co do zasady pracownicy dotychczasowych urzędów gmin, starostw powiatowych lub urzędów marszałkowskich stają się pracownikami urzędu nowej jednostki, jednak stosunki pracy z wyboru wygasają z dniem utworzenia nowej jednostki (odwołanie wójta, burmistrza czy prezydenta miasta automatycznie pociąga za sobą odwołanie ich zastępców), zaś stosunki pracy sekretarza oraz skarbnika gminy, powiatu i województwa wygasają po upływie jednego miesiąca od dnia utworzenia nowej jednostki, jeżeli najpóźniej na 14 dni przed upływem tego terminu nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy i płacy lub gdy nie przyjmą oferowanych im warunków;
•    nieusprawiedliwienia w ciągu siedmiu dni swojego nieprzystąpienia do pracy przez nowozatrudnionego nauczyciela; upływu sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym przez nauczyciela; prawomocnego ukarania nauczyciela w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego; prawomocnego skazania nauczyciela na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych; prawomocnego skazania nauczyciela za przestępstwo popełnione umyślnie; upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności przez nauczyciela; stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych w Karcie Nauczyciela;
•    śmierci lub stwierdzenia zaginięcia funkcjonariusza Straży Granicznej; rozkaz personalny o wygaśnięciu stosunku służbowego wydawany jest na podstawie skróconego aktu zgonu albo ostatecznej decyzji ministra właściwego do spraw wewnętrznych o stwierdzeniu zaginięcia funkcjonariusza;
•    śmierci lub uznania za zmarłego strażaka;
•    ostatecznego orzeczenia przez komisję lekarską całkowitej niezdolności do służby funkcjonariusza Służby więziennej; prawomocnego orzeczenia o wymierzeniu kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby funkcjonariusza Służby Więziennej; skazania funkcjonariusza Służby Więziennej prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności (jeżeli wykonanie tej kary nie zostało warunkowo zawieszone) albo za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe z oskarżenia publicznego, lub umyślnie popełnione przestępstwo skarbowe; orzeczenia prawomocnym wyrokiem sądu środka karnego pozbawienia praw publicznych lub środka karnego zakazu wykonywania zawodu funkcjonariusza Służby Więziennej; nieobecności w służbie przez okres powyżej trzech miesięcy z powodu tymczasowego aresztowania; zrzeczenia się przez funkcjonariusza Służby Więziennej obywatelstwa polskiego; porzucenia służby przez funkcjonariusza; śmierci funkcjonariusza; stwierdzenia zaginięcia funkcjonariusza.

Pomimo wygaśnięcia stosunku pracy pracodawca ma obowiązek wydać świadectwo pracy. Jeżeli wydanie świadectwa pracy pracownikowi albo osobie przez niego upoważnionej nie jest możliwe, pracodawca, nie później niż w ciągu siedmiu dni od dnia ustania stosunku pracy, przesyła świadectwo pracy pracownikowi lub tej osobie za pośrednictwem poczty albo doręcza je w inny sposób. Wyjątek stanowi sytuacja, w której powodem wygaśnięcia stosunku pracy jest śmierć pracownika. W takim wypadku pracodawca też sporządza świadectwo pracy, ale dołącza je do akt osobowych pracownika. Świadectwo takie może być wydane członkowi rodziny zmarłego pracownika albo innej osobie będącej spadkobiercą, na ich wniosek.

Podstawa prawna:
1.    Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  Kodeks pracy  tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.
2.    Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela – tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.
3.    Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych  Dz. U. Nr 223, poz. 1458 z późn. zm.
4.    Ustawa z dnia 16 września 1982 r.  Prawo spółdzielcze  tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.
5.    Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej  tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 116, poz. 675 z późn. zm.
6.    Ustawa z dnia 9 kwietnia 2004 r. o Służbie Więziennej  Dz. U. Nr 79, poz. 523 z późn. zm.
7.    Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej  tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68 z późn. zm.
8.    Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej  tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 z późn. zm.