Prawo pracy

Zaświadczenie o niekaralności

Starając się o zatrudnienie, przedkładamy przyszłemu pracodawcy wymagane przez niego dokumenty. Zakres danych, których ujawnienia można domagać się od nas, zależy m.in. od stanowiska, na jakie aplikujemy. Nie zawsze jednak żądania potencjalnego szefa w tym zakresie są uzasadnione i, co ważniejsze, zgodne z prawem.
 
Bez względu na rodzaj obsadzanego stanowiska pracodawca może żądać od kandydata na pracownika dostarczenia kwestionariusza osobowego zawierającego dane osobowe (imię, nazwisko, imiona rodziców, datę urodzenia, miejsce zamieszkania i ewentualnie adres do korespondencji) oraz informacje na temat wykształcenia i przebiegu dotychczasowego zatrudnienia. Często kandydaci proszeni są po prostu o przedłożenie CV (życiorysu) oraz dodatkowo listu motywacyjnego. Pracodawca ma również prawo domagać się udokumentowania informacji podanych przez kandydata w dokumentach aplikacyjnych, czyli okazania do wglądu dowodu tożsamości, świadectwa ukończenia szkoły czy świadectwa pracy. Numer PESEL czy seria i numer dowodu tożsamości nie mogą jednak zostać przy tej okazji spisane, gdyż nie należą do danych, które pracodawca może pozyskać w procesie rekrutacyjnym.

Zdarza się, że pracodawca domaga się od kandydata także dostarczenia wydanej z Krajowego Rejestru Karnego informacji o osobie, czyli zaświadczenia o niekaralności. Tego rodzaju dokumentu można jednak żądać wyłącznie w przypadkach, gdy wymóg taki wynika z przepisów ustawy.  Pracodawca ma bowiem prawo do uzyskania takiej informacji jedynie w zakresie niezbędnym dla zatrudnienia pracownika, co do którego z przepisów ustawy wynika wymóg niekaralności, korzystania z pełni praw publicznych, a także ustalenia uprawnienia do zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

W obecnym stanie prawnym argument odwołujący się do odpowiedzialności związanej z powierzanym stanowiskiem (którego piastowanie wiąże się np. z kontaktem z mieniem znacznej wartości, dokumentami, ważnymi informacjami) nie uzasadnia żądania przedstawienia przez kandydata na stanowisko informacji z Krajowego Rejestru Karnego. Pytanie o karalność jest uzasadnione tylko wtedy, gdy wystąpi jedna ze wskazanych powyżej przesłanek. W innych przypadkach żądanie pracodawcy jest niezgodne z prawem.

Do osób, których praca wymaga przedłożenia  zaświadczenia o niekaralności, należą: nauczyciele, pracownicy samorządowi, pracownicy służby cywilnej, pracownicy służb mundurowych, maklerzy, osoby prowadzące działalność kantorową, krupierzy, osoby przyjmujące zakłady wzajemne, prowadzące kolektury gier liczbowych, obsługujące automaty lub urządzenia do gier, nadzorujące gry hazardowe, licencjonowani detektywi czy pracownicy ochrony osób i mienia, doradcy podatkowi, członkowie regionalnej izby obrachunkowej.

Wielu pracodawców postuluje, aby katalog przesłanek pozwalających na zdobycie informacji o karalności został rozszerzony. Wskazują oni, że nie interesuje ich, czy kandydat na pracownika w ogóle był karany, ale czy ewentualnie popełnione przez niego przestępstwo nie ma związku z charakterem wykonywanej pracy. Chodzi głównie o wiedzę na temat popełnionych przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, mieniu, wiarygodności dokumentów, ochronie informacji.

Wydanie informacji o karalności jest co do zasady płatne. Ubiegający się o taki dokument kandydat na pracownika (lub pracownik  w przypadku przeniesienia na inne stanowisko pracy, którego piastowanie uzależnione jest od przedłożenia takiej informacji lub gdy w związku ze zmianą przepisów konieczne jest ustalenie, czy pracownik już zatrudniony spełnia nowe wymagania do zajmowania określonego stanowiska) nie został zaliczony do grupy podmiotów zwolnionych z opłaty i w związku z powyższym jest zobowiązany do uiszczenia kwoty w wysokości 50 zł. W orzecznictwie podkreśla się jednocześnie, że przepisy ustawy nie różnicują pracodawców  (nie ma znaczenia, czy jest to prywatny przedsiębiorca, pracodawca samorządowy, czy też inny pracodawca państwowy) i pod względem pobierania opłat traktuje się ich jednakowo. Istotna jest tu więc okoliczność, że osoba ubiega się o wydanie informacji w związku z aplikowaniem na dane stanowisko pracownicze lub w związku z wykonywaną pracą.

Podstawa prawna:
1.    Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.
2.    Ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym – tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 292 z późn. zm.
3.    Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych – Dz. U. Nr 223, poz. 1458 z późn. zm.
4.    Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela – tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.
5.    Ustawa z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych – tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 z późn. zm.
6.    Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych – Dz. U. Nr 201, poz. 1540 z późn. zm.