Niezgłoszenie działalności gospodarczej i firmanctwo

Czy chociaż nie mam zarejestrowanej działalności gospodarczej, tylko pracuję w domu na umowę zlecenie, mogę zostać poddany kontroli podatkowej przez organy podatkowe? Ponieważ nie mam zarejestrowanej działalności wszelkich formalności dokonuję przez znajomego, który taką działalność prowadzi. Czy mogę mieć z tego powodu jakieś problemy?

Odpowiedź na wszystkie pytania oczywiście jest twierdząca. Po pierwsze, organy podatkowe mają prawo przeprowadzać kontrolę podatkową u podatników (status podatnika niewątpliwie posiada osoba działająca na podstawie umowy zlecenia), płatników, inkasentów oraz następców prawnych. Celem takiej kontroli jest sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.

Po drugie, warto w tym miejscu zwrócić uwagę na problem świadczenia usług na podstawie umowy zlecania bez zarejestrowanej działalności gospodarczej oraz działania pod firmą innego podmiotu gospodarczego. Kwestie te mają duże znaczenie zarówno jeśli chodzi o obowiązki podatkowe działającej w taki sposób osoby, jak i mogą wpływać na sposób i zakres prowadzonej przez organy podatkowe kontroli.

Ordynacja podatkowa przez pojęcie działalności gospodarczej każe rozumieć każdą działalność zarobkową w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, w tym wykonywanie wolnego zawodu, a także każdą inną działalność zarobkową wykonywaną we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność – do przedsiębiorców. W literaturze przedmiotu podnosi się, że z uwagi na to, iż przyjęta przez ordynację podatkową definicja działalności gospodarczej jest szersza od definicji przyjętej przez przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, nie można wykluczyć, że wykonywanie czynności na podstawie umowy zlecenia zostanie w świetle przepisów ordynacji podatkowej zakwalifikowane jako działalność gospodarcza (także wówczas, gdy nie jest ona prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły, za to działania  w tym zakresie podejmowane są we własnym imieniu, na własny rachunek oraz zarobkowo).
Osoba pracująca stale na umowę zlecenie bez zarejestrowanej działalności gospodarczej może zostać oskarżona o działanie niezgodnie z prawem. Może zostać jej bowiem postawiony zarzut, że pomimo braku wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, faktycznie jest ona przedsiębiorcą i prowadzi działalność gospodarczą. Zgodnie z orzecznictwem sądów status przedsiębiorcy ma się niezależnie od wpisu do właściwego rejestru. Wpis do rejestru warunkuje jedynie możliwość rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej, nie kreuje zaś bytu prawnego przedsiębiorcy. Z kolei ten, kto wykonuje działalność gospodarczą bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, wpisu do rejestru działalności regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia, podlega karze ograniczenia wolności albo karze grzywny.

Okoliczności powyższe mogą mieć istotny wpływ na sposób i zakres przeprowadzanej przez organy podatkowe kontroli. Z jednej strony organy podatkowe nie mają obowiązku zawiadamiania o zamiarze wszczęcia kontroli, gdy dotyczyć ma ona niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej. W orzecznictwie wskazuje się, że pojęcie niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej wiąże się ze zwykłym uchylaniem się od opodatkowania. Nie ma znaczenia, czy podatnik czyni jakiekolwiek kroki w celu ukrycia znamion prowadzonej działalności, której prowadzenie wiąże się z ponoszeniem ciężarów podatkowych, czy też działa otwarcie i w żaden sposób nie stara się ukrywać faktu prowadzenia tej działalności.  Z drugiej strony, jeżeli powzięto informację o prowadzeniu niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, kontrolujący ma prawo wstępu do lokalu mieszkalnego kontrolowanego w celu dokonania jego oględzin oraz przeszukania.

Jeżeli zostaniemy poddani takiej właśnie kontroli, warto pamiętać, że czynności powyższe mogą być przeprowadzone przez upoważnionych pracowników organu podatkowego po uzyskaniu, na wniosek organu podatkowego, zgody prokuratora rejonowego, którą to zgodę kontrolujący są zobowiązani pokazać kontrolowanemu jeszcze przed przystąpieniem do czynności. Z kontroli takiej sporządzany jest protokół; musi on zostać zatwierdzony przez prokuratora. W razie odmowy zatwierdzenia protokołu materiały i informacje zebrane w toku czynności nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym.

Jeszcze inną kwestią jest firmanctwo, czyli działanie pod firmą innej osoby.  Podatnik, który za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, uważany jest za firmanta i, co za tym idzie, jego działania uznawane są za bezprawne. Zarówno firmujący, jak i firmant ponoszą solidarną odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, w tym wypadku w pojęciu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej istotne jest działanie firmującego i firmanta, które musi być nakierowane na stworzenie mylnego przeświadczenia otoczenia, w tym także organów podatkowych, o podmiocie, na którym spoczywają obowiązki podatkowe. Jest to zatem swoisty kamuflaż w sferze podmiotowości podatkowoprawnej. Organ dokonując oceny wskazanych działań uwzględnia wszystkie podatki, w których obowiązek podatkowy firmanta jest związany z jego działalnością gospodarczą, poczynając od podatku dochodowego i VAT, poprzez opodatkowanie własności wykorzystywanej w celu prowadzenia działalności gospodarczej (podatek od nieruchomości, leśny, rolny), akcyzę i cło, aż po podatek od środków transportu i czynności cywilnoprawnych.

Za firmanctwo, jeżeli powoduje uszczuplenie podatku, może zostać orzeczona kara grzywny do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności do lat 3, albo obie te kary łącznie. Jeżeli kwota podatku narażona na uszczuplenie jest małej wartości, wobec firmanta może zostać orzeczona kara grzywny do 720 stawek dziennych. W przypadku, gdy kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, firmant podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.  Ordynacja podatkowa, tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.
2. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.
3. Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. , Kodeks wykroczeń , tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.
4. Ustawa z dnia 10 września 1999 r. , Kodeks karny skarbowy , tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.